رزمایش مشترک ضدتروریستی کشورهای عضو شانگهای با حضور ۱۰ کشور از جمله روسیه، چین و هند به میزبانی نیروی زمینی سپاه برگزار شد. پس از انقلاب اسلامی ایران، این اولین بار است که رزمایشی در این سطح در ایران برگزار میشود. این رزمایش در شرایط پس از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، از چند جهت قابل ارزیابی است:
اول، برگزاری این رزمایش در چارچوب شانگهای، در نزدیکی تبریز از سال ۱۴۰۳ برنامهریزی شده بود، اما اجرای آن پس از جنگ ۱۲ روزه، حاکی از توجه جدی تهران به ائتلافسازیهای نوین برای شکلدهی به نظم جدید است. این، تحول در دکترین نظامی و امنیتی ایران را در مقایسه با گذشته نشان میدهد که همواره تلاش داشت از ورود مستقیم به ائتلافهای نظامی خودداری کند. ایران پیش از این با روسیه و چین در دریای عمان و خلیج فارس چهار رزمایش دریایی برگزار کرد، اما جنس «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند- ۲۰۲۵» همزمان با زمزمههای قراردادهای نظامی و تسلیحاتی، حاکی از ارتقای سطح همکاری نظامی و امنیتی میان این کشورها است.
دوم، انتخاب منطقه شبستر در نزدیکی تبریز حاوی پیامهای راهبردی است. در جنگ ۱۲ روزه، بیشترین حملات رژیم اسرائیل به تبریز و مناطق مختلف آن صورت گرفت. همکاری شرارتبار باکو با رژیم اسرائیل در جنگ، به ویژه فراهم کردن ظرفیت برای نشست و برخاست پهپادها و جنگندهها از یک سو و همچنین پشتیبانی پایگاههای کوره جیک و اینجرلیک امریکا و ناتو در ترکیه از این حملات که آنکارا با آن همراه بود، باعث شد که تبریز قهرمان، آماج سهمگینترین حملات رژیم کودککش اسرائیل قرار گیرد؛ تبریز علاوه بر موقعیت راهبردی نظامی در رصد انواع پرندههای نظامی و مصاف موشکی با رژیم اسرائیل و دارا بودن مزیت فاصله و زمان کمتر در مقایسه با دیگر مناطق، کانون مقابله با فتنههای ژئوپلیتیکی در قفقاز و گسترش ناتو است.
سوم، یکی از اهداف حملات به تبریز در جنگ ۱۲ روزه، از بین بردن استعداد نظامی شمال غرب ایران، برای جلوگیری از هرگونه واکنش مؤثر نظامی به پیگیری طرح کریدور جعلی زنگزور باکو و آنکارا بود. در جنگ ۱۲ روزه برخی از کشورهای گرگصفت که با رؤیای تجزیه ایران، وعده سرزمینی از اسرائیل گرفته بودند، نهایت همکاری را با دشمن انجام دادهاند. برخی کشورها که بوقلمون وار با انکار سابقه بیابانگردی اجداد خود و مصادره مفاخر تاریخی ایران، به دنبال هویتسازی برای خود هستند، آرزو دارند که با تجزیه ایران، مانعی برای تاریخسازی جعلی آنها نماند و به جنگ ۱۲ روزه نیز از این زاویه نگاه میکردند. تصادفی نیست که مسئله مسیر ترامپ برای صلح و امنیت بینالمللی (کریدور زنگزور) نیز به فاصله اندکی پس از جنگ ۱۲ روزه صورت گرفت. برگزاری رزمایش در نزدیکی تبریز نشان داد که شمال غرب به مرکزیت تبریز همچنان آماده مقابله با فتنههای ژئوپلیتیکی، تروریستی و نظامی است و در این روند مورد حمایت کشورهای همسو مانند روسیه، چین و هند است.
سوم، به گفته مقامات ایران و همچنین اذعان «سرگئی کیسانی» نماینده شانگهای و «پیائو یانگفان» معاون مدیرکل آن، همه کشورهای عضو شانگهای بهصورت فعال و با میل و رغبت از پیشنهاد ایران برای برگزاری «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند- ۲۰۲۵» استقبال کردند. حضور هر کدام از کشورها دارای پیامهای راهبردی مشخصی است که به صورت مجزا قابلتبیین هستند:
۱- حضور دو عضو شورای امنیت آنهم پس از اسنپبک و اعتراضات حقوقی و سیاسی مکرر این کشورها در سازمان ملل و آژانس انرژی اتمی و تلاشهای امریکا و متحدانش در تروریستی خواندن سپاه، حاکی از تداوم رویکرد حمایت و همکاری نظامی آنها با ایران در قالب تقویت نظام چندقطبی است. هر سه کشور با تهدیدات مشترکی مواجه هستند که متأثر از فتنههای ژئوپلیتیکی و پانتورانی جبهه آنگلوساکسونی و ناتو برای تغییرات بنیادین در معادلات اوراسیا و دو سوی کاسپین در فرایند گذار به نظم نوین جهانی و منطقهای است. تغییرات اساسی در معادلات انرژی و ترانزیتی منطقه در قالب کریدور جعلی زنگزور یا مسیر ترامپ، و گسترش ناتو به شرق، تهدیدات مشترک علیه ایران، روسیه و چین ایجاد میکنند. فتنه پانتورانیسم انگلیسی همان جنس خطری برای ایران در تبریز و اردبیل دارد که در داغستان و چچن برای روسیه و در سینکیانگ و اورمچی برای چین دارد.
۲- حضور هند، بهخوبی ارتباط برگزاری این رزمایش در شمال غرب ایران و امنیت پایدار کریدورهای منطقهای و بینالمللی ترانزیتی و انرژی را نشان میدهد؛ هند یکی از پایهگذاران دالان شمال - جنوب است که آن را از خلیج فارس به ایران، قفقاز، دریای کاسپین، آسیای مرکزی، روسیه و دریای سیاه وصل میکند؛ کریدور جعلی زنگزور نه تنها برای طرح کمربند - جاده چین، بلکه بر دالان شمال و جنوب و ارتباط ایران با گرجستان و روسیه و دریای سیاه از طریق ارمنستان، مخاطرات جدی ژئوپلیتیکی ایجاد میکند.
۳- با توجه به نقش پیشگام تبریز در مقابله با فتنههای پانتورانی، حضور قرقیزستان، ازبکستان و قزاقستان بههمراه تاجیکستان در این رزمایش که از قضا حضور پررنگی نیز داشتند، نشان میدهد ایده ایجاد بهاصطلاح جهان ترک، جایگاه جدی در آسیای مرکزی ندارد. این کشورها بههمراه ترکمنستان اواخر فروردین ۱۴۰۴ (آوریل ۲۰۲۵) نیز در بیانیه مشترکی پس از نشست سران اتحادیه اروپا و آسیای مرکزی در سمرقند به صراحت قطعنامههای ۵۴۱ (۱۹۸۳) و ۵۵۰ (۱۹۸۴) شورای امنیت را تأیید کردند. این قطعنامهها اعلامیه ۱۹۸۳ یکجانبه ترکیه درباره تأسیس بهاصطلاح جمهوری ترک قبرس شمال را محکوم میکند و از اعضای سازمان ملل میخواهد هیچ دولت دیگری در این جزیره به جز دولت جمهوری قبرس را به رسمیت نشناسند، رویکردی که بار دیگر نشان میدهد بانیان جهان ترک انگلیسی محدود به دو کشوری است که شوربختانه یکی از آنها با انکار ریشه ایرانی و هویت شریف، اصیل و پرافتخار آذربایجانی بهدنبال تبدیل این هویت به یک هویت جعلی و غیربومی در راستای اهداف پان تورانیسم انگلیسی است.
۴- حضور پاکستان نشان میدهد که دیپلماسی ایران در برقراری روابط متوازن با هند و پاکستان، به ویژه پس از تزاید درگیری میان دهلینو و اسلامآباد بر سر کشمیر در آوریل ۲۰۲۵، موفق عمل کرده است. پاکستان از این طریق تلاش داشته از ابتکار باکو و آنکارا در خصوص «ائتلاف چهار برادران» دوری نماید. پس از جنگ دوم قراباغ (۲۰۲۰/۱۳۹۹)، باکو از ایجاد ائتلاف چهار برادران شامل «رژیم اسرائیل، جمهوری آذربایجان، ترکیه و پاکستان» خبر داد و همزمان پرچمهای آنها را مشترکاً در مناطق مختلف باکو به اهتزاز درآورد؛ موضوعی که مردم صهیونیسمستیز پاکستان آن را لکه ننگی برای خود میدانستند. به نظر میرسد اسلامآباد با این دیدگاه مایکل روبین، پژوهشگر اندیشکده امریکناینترپرایز که «جاهطلبیهای الهام علیاف تنها با صدام حسین قابل مقایسه میباشد»، موافق است و زمزمههایی هم از تجدیدنظر اسلامآباد در روند صادرات نظامی به جمهوری آذربایجان وجود دارد.
چهارم، نکته پایانی اینکه دعوت از جمهوری آذربایجان برای حضور به عنوان مهمان در «رزمایش» و عدم دعوت از ترکیه حاوی پیامهایی است. شانگهای هیچ تمایلی برای همکاری با یک کشور عضو ناتو ندارد و به همین دلیل در سالهای اخیر همواره به عضویت ترکیه در شانگهای پاسخ منفی داده شده است. «رزمایش سهند- ۲۰۲۵»، بهترین پاسخ به برخی از مواضع سطحی تهدیدآمیز ترکیه در مسائل قفقاز است که هنوز از همکاری سیاه و نابخشودنی با رژیم اسرائیل در ساقط کردن حکومت سوریه و ضربه زدن به محور مقاومت و آرمان فلسطین و رسوایی ناشی از بروز اختلاف در تقسیم ثروت و سرزمین مردم سوریه با این رژیم؛ درس عبرت نگرفته است.
* پژوهشگر ارشد مسائل اوراسیا
